Zondag 39

De freethinker kat-en-christus

christelijk geloof verdraait gemakkelijk de geschiedenis

Religie heeft mensen tegengewerkt. Is het niet de antireligieuze verlichting die de positie van mensen aanzienlijk heeft verbeterd?

Strengholt heeft uit tactische overwegingen eerst de oorspronkelijke vrijdenkervraag op een andere manier geformuleerd. De oorspronkelijke vraag luidde:

77. Waarom neemt religie het initiatief voor een moraal pleidooi? Terwijl godsdienst mensen eeuwenlang heeft tegengewerkt en belemmerd in hun vrijheden. Sinds de verlichting is de positie van veel groepen structureel verbeterd.

Strengholt begint met dat de verlichters helemaal niet ‘antireligieus’ waren. Wel, maar dat beweerde de vrijdenker in zijn vraag dan ook helemaal niet!

 “De verlichters van het eerste uur geloofden in God.”

 
Ja en? Weet de historicus Strengholt niet dat de verlichters vrijwel allemaal op Deïsme uitkwamen? Weet hij niet wat het Deïsme betekent? De stellige ontkenning van de speciale openbaring en dus het verwerpen van de christelijke godsdienst, en het baseren van alle moraal en kennis op de rede? En weet hij ook niet dat Deïsme niets anders inhield dan de benaming om aan te geven dat men nog een god in het denken overhield, omdat men zich op rationele gronden wel gedwongen zag om een een schepper te veronderstellen? Het proces van de evolutie en talloze zaken aangaande ons universum was hun nog niet bekend. (Zie: http://en.wikipedia.org/wiki/Deism_in_E … th_century ). Weet Strengholt niet dat christenen in de 17e eeuw, voordat de term in zwang kwam, zulke mensen de benaming ‘ongelovige’ of ‘atheïst’ gaf? Weet Strengholt niet dat bijna alle grote verlichters, zoals Voltaire of Thomas Paine, zelfs buitengewoon anti-christelijk waren? En dat dit vooral gebaseerd was op een woede vanwege de immoraliteit en het bijgeloof van de christelijke leringen en praktijken?
En nu wil hij ze aan zijn eigen kant zetten?

En weer komt de apologeet aan met dat het gevolg van de verlichting ook de bloedige Franse revolutie was. Zelfs de moderne oorlogen en Hitler, Stalin, Lenin en Mao komen weer voorbij om de verlichting mee om de oren te slaan. Alsof de verlichters hiervan beschuldigd kunnen worden! Alsof Thomas Paine voor de bloedbaden van de Franse Revolutie verantwoordelijk was in plaats van in de Franse kerker terechtkwam omdat hij tegen de onthoofding van de Franse koning had gestemd. Alsof zijn Tijdperk van de Rede tot geweld en anarchie en immoraliteit opstookte en niet vanwege exact de omgekeerde redenen geschreven werd.

 “De gruwelijkste bloedbaden vonden plaats onder Lenin, Hitler, Stalin en Mao. Allemaal verlichte denkers als ik me niet vergis.”

Kan een historicus zijn doctorstitel nog ernstiger voor schut zetten?

Ja, dat kan hij! Hij besluit zijn apologie met:

“Het vooruitgangsgeloof van de verlichting heeft in de vorige eeuw een dodelijke knauw gekregen. Wie daar nu nog mee aankomt loopt ernstig achter.”

 
Weet hij dan niet dat de Verlichting een denken is dat bij de 18e eeuw hoort, waar je hoogstens personen als Spinoza, Locke en Bayle nog bij kan halen als voorlopers? En dat hierin centraal staat de bevordering van het gebruik van de rede, die alleen af gaat op feiten, oftewel het bevorderen van de wetenschappelijke methode, scepticisme aangaande speculaties en geloof, en het bestrijden van bijgeloof en religieuze intolerantie? De grote mannen van de verlichting zagen hun tijd nooit als bijzonder verlicht. Ze streefden naar redelijkheid. De verlichting is meer iets van een houding, een doel of een streven of proces dan een filosofisch stelsel of een duidelijk afgerond antwoord op de religie. Als kostelijke illustratie: het blad De Hollandsche Spectator (1731-1735) dat aan de verheffing van het volk deed publiceerde ook ingezonden brieven, die meestal door de redactie zelf werden geschreven!
De Verlichting is de pijler van onze moderne beschaving, wordt op de nederlandse Wikipedia gezegd, en beter kan men het eenvoudig niet zeggen.

 
Het zogenaamde ‘vooruitgangsgeloof’ was iets van de 19e eeuw. Dat is dus totaal iets anders. Voor zover men de vooruitgang ook zag in het ‘beschaafder worden van de mens’ kreeg dit inderdaad een behoorlijke knauw in de 20ste eeuw. Maar, ten eerste, waarom doet Strengholt alsof de vrijdenker van de 21ste eeuw in alle naïviteit dit 19e eeuwse denken aanhangt? En ten tweede hoe heeft dit de genoemde Verlichtingsidealen omver gekegeld? Net zo min als het de wetenschap en de techniek niet heeft geblokkeerd, hebben de morele verlichtingsidealen niets hoeven in te binden, maar hebben ze zich enkel maar wijder uitgestrekt, naar zwarten, vrouwen, kinderen, seksuele minderheden en tegenwoordig naar dieren. Genoemde verlichtingsidealen zijn na de 20ste eeuw nog steeds de pijlers zijn waarop onze moderne beschaving berust. Ze zijn zelfs globaal geworden.

Strengholts behandeling van deze stof is bedroevend en beschamend.

PS. ”Mijn spelen is leren, mijn leren is spelen, waarom zou mij dan het leren vervelen?” was de verlichte opinie van Hieronymus van Alphen in 1778. En laat anno 2013 in het onderwijs nou net het woordje ’edutainment’ (education through entertainment) de kreet van de dag zijn! Exact dezelfde wijsheid!